Zabarkeria

Paskual Rekalde Irigoien

Berriki ezagun batek kartel bat igo du sare sozial bateko hormara. Bilboko Errekaldeko Lanegia langile elkartea aurkezteko besta iragartzen da.

Kartel horretan besta egun horretako programa ageri da eta behealdean besta lagundu duten merkataritza-guneak, merkatariak, tabernariak, banketxeak, auzo elkartea, jai batzordea eta abar. Programa ele biz, ezkerraldean euskaraz eta eskuinaldean gaztelaniaz. Harritzekoa deus ere ez, ez bada gaztelaniazko testuaren txukuntasuna eta euskarazkoaren zabartasuna.

Kartelaren hasmentan berean deigarri egin zitzaidan gaztelaniazko «fiesta presentación» emateko ageri den «aurkezketa jaia»[1]. Testuan barneratuz gero mota anitzetako hanka sartzeak eta bitxikeriak daude; bertzeak bertze, ondoko hauek:

Gazteuak, margo tailerak eta jokoak. Ainbeste gauza	Hinchables y taller de pinturas. Juegos varios
Etxekit ekarritako tortila txapelketa eta Errekaldeko Plazan picnik bat	Concurso de tortillas “caseras” Picnic en la plaza Rekalde ¡Sorpresa!.
Erosketako karroen sosketa produak BM eta Simpligatik emondak	Sorteo carro de la compra Productos donados: Simply y BM.

Alde batera utziko ditugu akats mekanografikoak –eta testuan badira gehiago eta batzuk kartela egin duenaren zabarkeria hutsak–.

Lehena «aurkezketa» dugu. Bila ibili eta ez dut inongo hiztegitan aurkitu, ezta lehen hiztegi elebidunetan ere. Googlen galdetu eta 58 emaitza inguru daudela dio (horietako anitz errepikatuak). Gehienak administrazioko testu zaharretan ageri badira ere –1980 inguruko Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian–, berriagoak ere badira, erraterako, laneko arriskuen prebentzioaren arloko ikerketari buruzko 2012ko testu batekoak. Auñamendi entziklopedian ere bildu dute[2]. Dena dela, ez zait iruditzen gure itzultzaileak testu horiek irakurri ondoren erabili duela aurkezketa. Jakina da -keta oso atzizki emankorra dela euskaraz eta azken urte hauetan zernahi hazi dela erabilera: argitaraketa, baloraketa, desagerketa, erabilketa, errepikaketa, ebaluaketa, lapurketa, liseriketa… Gero eta gutiago erabiltzen badira ere, oraino han-hemenka ikusten dira. Horien kopia ote aurkezketa?

Segidan dugu gaztelaniazko «hinchables» hori (seguruenik «castillos hinchables» dena). Euskaraz «gazteuak» hori «gazteluak» direla konprenitu ondoren, «hinchables» dugu. Gaztelaniatik euskararako hiztegietan ez dut hinchable aurkitu; bai, ordea, inflable eta haren ordaina puzgarri. Hori ote arrazoia puzgarri hitza testuan ez erabiltzeko?

Bertzalde, bitxia egin zait zer ordain eman dion euskaraz gure itzultzaileak «concurso de tortillas “caseras”» esaldiari: «etxekit (sic) ekarritako tortila txapelketa». Hau da: gaztelaniaz komatxoen artean idatzi duten casero berdin etxetik ekarritako. Gaztelaniazko casero adjektiboaren euskal ordaintzat ematen ahal ditugu, bertzeak bertze, etxe- (etxe-ogia), etxeko, etxean egindako (etxeko ogia), baserriko (baserriko ogia), edo etxetiar (txakur etxetiarra), etxezale, etxekoi[3]… Ez dakit zer-nola antolatu zuten txapelketa hori, baina normalean tortillak tokiaren gainean egiten dira horretarako osagaiak eman ondoren. Gaztelaniazko testua irakurri eta, gutxiago edo gehiago, usteko dugu etxean egiten diren moduko tortillak egitea zela asmoa eta euskarazkoan, aldiz, erraten digute tortillak etxetik ekarritakoak direla eta haiekin txapelketa egin dela. Norbaitek argitu beharko digu, baina susmoa dut testuaren euskaratzaileak ez duela jakin gaztelaniazko casero horren euskal ordain zuzena ematen[4]. Goian aipatutakoetatik soilik balioko liguke etxe-k edo etxeko erara egindako tortilla…-k. Lehena ez da argia eta bigarrena luzeegia edo zailegia euskaraz hain trakets idazten duenarendako.

Har dezagun orain «Erosketako karroen sosketa produak BM eta Simpligatik emondak» esaldi multzoa. Hemen ere denetarik dugu: ahozko forma (ezin eskatu «erosketako karro»-aren ordez Euskaltermek proposatzen duen erosketa-orga erabiltzea); ortografia kontuak –z erabili beharrean s erabiltzea– (*sosketa / zozketa); egiletasuna adierazteko motibatiboa erabiltzea eta «emanak» erabili beharrean «emandak» traketsa erabiltzea, baina bizkaierari egindako keinuarekin («*BM eta Simpligatik emondak» / «BMk eta Symplik emanak»).

Beraz, noizbait beharko dugu, behar ere, oinarrizko euskararen bilduma zabala, halako kartelak eta antzeko idazkiak egin behar dituenak lagungarri gertatuko zaizkion esaldi eginak erraz aurkitzeko modukoa. Eguneroko beharrei lotutako hitz eta esaldi zerrendak behar ditugu ahalik eta lasterren, baina atzendu gabe, kasu honetan, bestaren antolatzaileak eta laguntzaileek ere badutela erantzukizuna hizkuntzaren kalitatearen gainean, ez baita aski, nire ustez, besta antolatzeko dirua edo laguntza eman eta horren berri emateko erabili kartel eta halakoei ez erreparatzea. Nolanahi ere, ez dezagun kasatu (hil) testua euskaratzen ezinean ibili den gaizoa.

---

[1] Zertako ukatu! Hiztegi Batura eta gainerako hiztegietara jo nuen ea nonbait ageri zen.

[2] PRESENTACIÓN. Acción y efecto de mostrar, presentar o presentarse, azaldaketa (B), aurkezte, aurkezpen (B, G, L, M), agerpen, agerketa (AN, B, G), agertze (ANest-ar, B, G), agermen (Añib. 41, F. Seg.), azaldurea (Izt. Cond. p. 415), aurkezkunde, aurkezketa (EKIN).

[3] Halakoak eta antzekoak ageri dira hiztegi elebidunetan.

[4] Euskaraz larri dabilen edo euskara ikasten ari den bati eroriko zitzaion azken unean kartela euskaratzeko lana.

‘Baztañola’, ez arras oraino

Paskual Rekalde Irigoien

Apirilaren 10ean, Amaia Apalauzak Nafarroako ipar-mendebaleko hizkeren egitura geolinguistikoa liburua aurkeztu zuen, Iruñean. Nafarroako ipar-mendebaleko Imotz, Basaburu Nagusia, Larraun eta Araitz-Betelu ibarretako euskara bildu eta aztertu du egileak eta Mendaur bilduman argitaratu, Euskaltzaindiaren eta Nafarroako Gobernuaren arteko lankidetza hitzarmenaren barnean.

Erdigune linguistiko horren ezaugarriak alde batera utzirik, Amaiak liburuaren Atarikoan idatzi dituen hitz hauei erreparatu diet:

(…) liburu hau prestatzeak atzera begira jartzeko eta ordukoak berriz bizitzeko eta berritzeko aukera eman digu, eta galdera nagusi bat etorri zaigu burura: zergatik? Doktore-tesi batek motibazio bat behar du beti atzetik. Motibazio akademiko bat, jakina, baina baita motibazio pertsonal bat ere –bai gure kasuan, behinik behin–, Iruñeko alaba izanik, aspaldi ohartuak ginen euskara mota bat erabiltzen genuela ikastolan, eta beste bat gure gurasoen jaioterrietan, Goldaratzen eta Betelun.

Hitz horien hariari tira eginez, Amaiak aurkezpenean erran zigun Nafarroako hizkerak ongi samar aztertuta eta deskribatuta daudela, dela dialektologia-ikerketen bidez, dela hiztegi eta corpusen bidez, eta azterlan horietan erakusten den euskara ez dela eskuarki adin batetik beherakoen artean aditzen. Gaineratu zuen, orobat, hemendik aitzina segur aski bertze mota bateko azterlanak eginen direla eta azterlan horiek bertze euskara bat erakutsiko dutela.

Bera bezala, bertze aunitz ere ohartuak gara euskara ezberdina egiten dela herrietan, hirian, eskolan, komunikabideetan, administrazioan… Erraten ahal da hondar berrogei urte honetan gure hizkuntzak aldakuntza haundia izan duela eta segur naiz hemendik aitzina ere aldatuko dela, hizkuntzak ez direlakoz aldagaitzak.

Nolanahi ere, aldakuntza hori ez da motela gurean, mendian ziztu bizian eta maldan beheiti amilka doan harriaren parekoa baizik. Orain arte gure mintzoa nolakoa izan den parte haundi batean jakinik, komeniko litzaiguke aztertzea sistematikoki zer nola mintzo garen, zein diren aldakuntza horren zergati nagusiak (gaztelaniak eta frantsesak mendekaturik bizitzea[1], eskola[2]…) eta egoera aldatzeko zer egiten ahal dugun, maiz aski ilea lazteko moduko mintzo zakarra entzuten dugulakoz.

Arlo honetan ohikoak diren azterlanez gainera, komeniko litzateke sare sozialetan erabiltzen dugun euskal hizkera aztertzea, hortxe egiten baitute bat, gurean, etxean ikasitako euskarak, eskolan ikasitakoak, gaztelaniak eta batek jakin zer gehiagok[3].

Honat ekarri dudan Baztan aldeko kontakizun hau egiazkoa da, izenak eta tokiak asmatutakoak badira ere. Testuan nahasteka ageri dira maileguak dauden-daudenean emanak, erdarakadak edo kalko oker modukoak[4] (letra lodiz emanak), eta ahozko baztanera zuzen samarrean emandako esaldiak (gehienak)[5]:

—Gabon!! Zer modu?
— Ongi. Eta zu?
—Ongi erran beharko.
(…)
—Miguel Zubieta ezagutzen duzu?
—Urdezuikoa?
—Ez. Elizondokoa, Orabideko pelukera batekin esposatua.
—Jobar, ez dakit pelukera hoi nor den, ez naiz botatzen nor den. Ta biardut zaotu seguro gañera!
(…)
—Azkenian ikesi dut nor den. Zaotzen diot pilla bat bere amai, Jexuxa.
—Ongi da.
(…)
—Eguzkitan egoteko denbora ederra…
—Bai. Ni ere egon biar dut iduzkien. Ya kolorea artzen dugun pittet.
—Badakizu adinean goiti goazenok komeni dugula hezurrendako.
—Zembat tuzu bada?
—Zuk baino batzuk gehiago.
—Nik baño aunitz geiago ez… Nik ya 43. Bueno oñiken 42.
—Nik baten batzuk gehiago. Aurten 48 egin behar.
—Ungi gaten tuzu.
—Entseatzen gara geure burua zaintzen.
(…)
—Semeak ongi dituzu?
—Bai. Batek 17 urte tu ta bertzeak 14. Zaarrenarekin komediek, la edad del pavo izein de doike.
—Pasatuko zaio.
(…)
—Zer gisa atzoko afaria?
—Atzo arras majo, Gorramendin ginuen afarie, lagune bat badut arat ezkondue ta gustora. Bakarrik goizik torri nitzen, zertaz semea eske ganbiar nuen Urritzatera ta atzo neri tokatzen zaiten.
—Orduan, semeak harrotuak…
—Ay amaaa!! Eztakit, etxetik kampo denak sainduek.
—Gazteak dira, gu ere izan ginen. Nobiaren bat izanen du.
—Bai, pastu zen. Ez dut uste nobiaik baduenik.
—Xori aunitz buruan.
—Unek benpim bai!! Egunero berakin uyuke. Ta lenago aski mutiko trankile zen, baño orain… Aggg! Main nion itsesaikin…
—Para ezazu behien azpiak ateratzen edo baratzean laian…
—Orai arte beien azpiek atratzen patzen nuen atsaldetan, baño orain atra tugu beiak belaire.
(…)
—Gabon. Futbola ikusten?
—Alaxe da bada, bi semeakin ta Amatxi aserre novela kusi naiez. Ta zuri gustetzen zaizu futbola?
—Ez sobera. Gainera, Bartzelonakoak galtzen ari dira…
—Ni ere ez naiz batre zalia, gañera naiz antibarcelonista…
—Orduan madrilzalea…
—(…)
—Gan den astian lagun batek il zuen potro bat, ta jobar boltsa batzuk karri zituen… Ufff… Ezta posible yatia. Badakit ona dela ta aragi garbie baño…
—Gauza bera pasatzen da zerrikumearekin… Berekotxek ederrak hazten ditu, ezta?
—Eztakit… Garestiek benpin bai… Nik gan zen urtian 3 erosi nition ta 2 ilebete baño gutiagokoa 60 euros zu… etxian azteko gero neguen iltzeko. 60 euros bakoitza.
—Zerrikumeak, zer dira urrezkoak? Zuri dirua ikusi…
—Bai, bai, seguro dirudune aurpegia kusi zatela. Ja, ja, ja… Min ederra man zaten sakelian!
—Pentsatuko zuen Errekakoek dirua ausarki!
—Seurooo!
(…)
—Ibiltzen dituzu neguko zirrikak autoan?
—Nik gan zen astian bi rueda berriek patu nition ta kristoren prezioa. La ospa!
(…)
—Non iteizu lan orai?
—Iruñen. Maistrua naiz, euskara irakasten dut.
—Orduen kontuten ibili biarko dut iskribitzeko orduen. Nere faltak!!! Ja, ja, ja… Eskuaraz kostatzen zait, eztakit Hkin edo h gabe biarden. La ospa!

Letra lodiz emandakoen artean, bereziki harrigarria egin zait ez naiz botatzen nor den esaldia. Esaldi hori konprenitzeko jakin behar da bota aditzak baduela adiera berezi bat Baztan aldean (bederen)[6]. Da motako aditza da, erori-ren parekoa. Gaur den egunean ere arruntak dira «Kasu eman! Botako zara» moduko esaldiak. «Ez naiz kontu ematen/konturatzen nor den» arruntagoak dira.

(Urteak) ungi gaten tuzu-k zer erran nahi duen jakiteko, argi izan behar da gan (<joan) aditza hor eraman dela, «los llevas bien» edo antzeko zerbait. «Itxura ona duzu» arruntagoa da, nolanahi ere.

Bertzalde, zaotzen diot pilla bat bere amai arrunta da gaur egun gazteen artean; helduagoek «ezagutzen dut aunitz bere ama» edo «aski ongi ezagutzen dut bere ama» erranen lukete.

Eta, azkenik, (afaritik) bakarrik goizik torri nitzen, zertaz semea eske ganbiar nuen Urritzatera ta atzo neri tokatzen zaiten. Honako honetan kontua ez da afaritik bakarrik eta goizik itzuli zela etxera semearen bila joan behar zuelako baizik eta goizik etorri/itzuli behar izan zuela etxerat semearen bila joan behar zuelakoz.

Hemen paratutako kontakizuna ez da baztañolaren muturreko adibidea, esaldi gordinagoak entzuten direlakoz han eta hemen. Beharbada hemendik urte batzuen buruan ez gara batere harrituko halakoak eta makurragoak entzutean.

---

[1] «(…) espero izatekoa da kontaktuan dauden hizkuntzek elkarri eragitea. Kontaktu adina eragin-kasu gerta litezke teorikoki, eta hainbat historikoki, baina bada bat, tipikoa: (eskuarki bestela ere nagusi den) talde nagusi baten hizkuntzak, desoreka nabarmenez, beste menderatuago bati eragiten dionekoa». (Juan Garzia, 2005, Kalko okerrak; 14. or.).

[2] Bakoitzari berea! Euskara kultura-hizkuntza bilakatu eta eskolan sartzea eta euskarazko telebista, irrati, aldizkari eta egunkariak izatea baitezpadakoak izan dira Baztan aldeko herri haundixkoetako haurrak euskalduntzeko, batik bat transmisioa ahuldurik edo ahultze bidean zegoen tokietan.

[3] Eskualdeko blog eta webgune anitzetan nahasteka ageri dira euskara batua, tokian tokiko hizkera (fonetismoz eta laburduraz betea) eta baztañola edo euskara batuaren, baztaneraren eta gaztelaniaren arteko nahaskia.

[4] Juan Garziaren arabera (2005, 15-21), «(…) hizkuntza batek beste baten eredutik berera egokitzen duen egiturari esaten zaio kalko (…). Kalko horietako batzuk “(…) okerrak dira. Alegia, premiarik gabe jotzen dugu batzuetan erdararen imitaziora, abantaila baino kalte handiagoz. Abantailarik eza, hain zuzen, premiarik ezaren ondorio garbia da. Kaltea, berriz, euskararen sistemari egiten zaiona da, erdararenaz nahasten baita, autonomia eta baliagarritasuna galtzeko bidean jarriz».

[5] Bi pertsonaren arteko elkarrizketa: lehena, euskara batu samarrean idatzia, eta bertzea, letra etzanean emana, etxeko euskara erabiltzen duen eta “eskuaraz iskribitzea kostatzen zaion” norbaitek idatzia.

[6] OEH: bota 11. (G-nav, AN-gulina-5vill, B, BN-lab-ciz, S). Ref.: EI 267; Iz Als; Gte Erd 66, 67, 69. (Intrans.). Caerse. “Bota in da, se ha caído” Iz Als. “Kaderan gileko aldera bota zen (B); se cayó hacia atrás, gilen gañera bota zen (B)” Gte Erd 67. “Aurra bulkatu du ta bota da (B)” Ib. 69. Baserreka beiti ondoraño juan zen, emen bota an itzulipurdi; alde guzietarik joa, ubeldua, larrutua eta ezindua. FIr 147. An ikasi zuen, bere laguna gaizki zauritua bide madarikatu artan bota zela. 148.

Etxe-izenen gainean

Paskual Rekalde Irigoien

Azken aldi honetan esku artean izan dut Baztango etxeen telefono gida, Baztango Doike euskara taldeak 2005. urtean argitaratua. Auzolanean egindako lan horretan Baztango etxe eta baserrien izenak erakutsi nahi izan genituen, telefono-gidan halakorik ez zegoelako.

Liburuxkaren aitzinsolasean erraten da:

… Baztanen, nekazalgo eta gizarte egitura tradizionaleko euskal herri guztietan bezalaxe, etxeen izenak edo oikonimoak betitik arrunt erabiliak izan dira funtzio identitarioa betetzeko, hau da, jendeak bere burua ezagutzera emateko eta bertzeek jendea nor eta nongoa zen jakiteko. Baina azken urteotan, etxeen izenak, Baztango familiak, eta jendea oro har, identifikatzeko betitik hain erabiliak izan direnak galtzen ari dira oraingo egiturek eta jokamolde administratiboek ez baitituzte kontuan hartzen, oraingo gazteek ez dituztelakoz ikasten, eta batez ere, oraiko gizarte modernoan erabilera sozial eskaxa ematen zaielakoz.

Etxekoz etxeko egindako lan honetan, ezbaiak izan genituen taldekideen artean etxeari zer izen eman behar genion erabakitzerakoan. Batzuek nahiago zuten ahozko formak zeuden-zeudenean ematea eta bertze batzuek, berriz, uste zuten ahozko formez gainera forma idatziak ere eman behar zirela, garbi utziz forma idatziak erabili behar zirela etxearen aitzinaldean plaka bat paratu nahi bazen, errate baterako. Bigarren aukera honek egin zuen bidea, ongi bereiziz bi zutabetan ahozko forma ahalik eta batuenak eta forma idatziak [1]. Badut uste ez genion Euskaltzaindiari aholkurik eskatu. Parte horretan, segurik, “brikolatzen” ari izan ginen.

Lan hura akitu, argitaratu eta banatu zen. Dena dela, ez du segidarik izan; ez da ordutik hona berritu. Hortxe gelditu da erdi lo edo nonbait errauts hartzen. Gure inguruko bertze herri batzuetan, berriz, lan sakonagoak egin dira, hala nola, Etxalarren [2] eta Goizuetan [3]. Lan horietan etxe eta baserriei dagokien izena emateaz gainera, datu hauek ere ageri dira: ahoskera, etimologia, kokapena, argazkia…

Zortzi urte iragan dira eta ez dakigu zehazki gaur den egunean zer erabilera ematen zaion liburuxkari. Aski da itzuli bat egitea herri eta auzoetan barna ikusteko etxe zahar eta berri batzuen atalburu eta bazterretan izenak berriki paratu direla. Eta, eskuarki, zer izen paratzen zaio etxeari? Ahozkotik hurbilen dagoena, jakin gabe beharbada izen horren jatorria zein den eta nola bildu zen apeo eta erroldetan eta, maiz aski, etxeko jabetza-eskrituretan bertze modu batean ageri dela jakinagatik ere hura baztertuz (nahita, batzuetan). Alde batera utziko ditugu garai batean onddoak bezala hedatu ziren Gure Nahia, Gure Ametsa, Nire Ametsa, Gure Etxea, Gure Kuluxka, Leku Polita… [4]

Hartara, Nafarroan toponimoak nola idatzi diren jakiteko, hara zer erraten digun Andres Iñigok [5]:

XVIII. menderaino nahiko zuzen eta itxura aldatze handiegirik gabe transkribatu ohi [ziren] toponimoak Nafarroako agirietan. Desitxuratxe nabarienak XIX. eta XX. mendeetako agirietan aurkitzen dira, katastrokoetan gehienbat. Hortaz, XVIII. mendera arteko oikonimo guztiak oso gardenak ez badira ere, izen horietan ageri diren erreferentziak, neurri handi batean behintzat, nahiko ongi bermatzen ahal dira.

Desitxuratze horren lekukoa da gorago aipatutako liburuxkatik ateratako izen-zerrenda, eranskinekoa. Segur aski izen horien desirutxatzea, bertzeak bertze, baztaneraren lege fonetikoek eragindakoa izanen da; izan ere, badakigu forma idatziak ahozkoak baino kontserbadoreagoak direla, gehiago irauten dutela paperetan nahiz eta ikusi XIX. eta XX. mendeetan ahozko forma horiek (edo ingurukoak) ere izkribuetan lerratu direla eta XVIII. mende bitarteko izenak baztertu.

Eta ez da batere erraza jakitea, apeoetan-eta atzemandako izenak ondoan izan gabe, aipatu zerrenda horretako izen batzuk zer diren edo zer erran nahi duten. Hona hemen horietako batzuk: Artxea, Atxaborroa, Batzabalea, Datxipia, Delgañea, Dolantxea, Dolaetxea, Ertxuenea, Eskernea, Etxorgaraia, Gontxea, Iruin, Larroin, Miltzipenea, Mittonea, Sasternea, Segonea, Xornea… Bertze izen batzuk nahasgarriak izaten ahal dira gaztelaniarekin lotzen baditugu (Arbolenea, Zapatilleneko borda) edo euskararekin, Maixuenea.

Zerrendako izen horiek eta bertze hainbertze bizi-bizirik daude jendearen ahotan eta ez da batere erraza izaten jendeari azaltzea (ez denei) gutunetan edo etxearen atalburuan paratu nahi duen izen horrek izan baduela bertze izen bat, osoagoa, maiz jatorriarekin lotura duena (Ganbardenea < Juanberdenea; Gantxarginenea < Joanesarginenea; Mapixteneko borda < Mariperitzeneko borda…) edo herri edo auzo batekin (Ertxuenea < Erratzuenea; Etxerraundia < Etxerriaundia) edo lanbide batekin (Barbañea < Barberenea; Bastornea < Basteronea…) edo…

Nolanahi ere, ezbairik ez dut Etxalarko eta Goizuetako etxeen izenak biltzen dituzten liburuen modukoak behar ditugula eta gero lan horiek gizarteratu behar direla erakusketa, hitzaldi eta abarren bidez [6]. Era berean, bere etxeari izena paratu nahi diolako galdezka heldu denari proposamen argia eta zehatza egin behar zaio, ez dezan pentsa zerutik edo goragotik (gehienetan administraziotik) manatutako izen bat paratzera beharturik dagoela, azken finean, bere etxeari nahi duen izena paratzeko eskubidea baitu herritarrak. Badugu oraino lan ausarki egiteko.

ERANSKINA

ahozko forma	forma idatzia
Amosenea	Amoresenea – Amorisenea
Amuxenea	Amoresenea – Amorisenea
Androa	Androra
Aranta	Araneta
Arbiltoa	Arribiltoa
Arbolenea	Arbelenea
Arrontxea	Arronetxea
Artxea	Arretxea
Artxetxipia	Arretxetxipia
Atxaborroa	Arretxeberroa
Barbañea	Barberenea
Barrantxea	Barrenetxea
Bastornea	Basteronea
Batzabalea	Baratzezabalea
Bizarnea	Bizarronea
Datxipia	Jauregitxipia
Delgañea	Delgadonea
Dendaiteko borda	Dendarietako borda
Dolantxea	Dolaretxea
Dolatxea	Dolaretxea
Ertxuenea	Erratzuenea
Eskernea	Ezkerrenea
Etxenikia	Etxenikea
Etxerraundia	Etxerriaundia
Etxorgaraia	Etxeberrigaraia
Ganbardenea	Juanberdenea
Ganeskonea	Joaneskonea
Gantxarginenea	Joanesarginenea
Gontxea	Goienetxea
Irebarnea	Iribarrenea
Iruin	Irigoien
Itxotoa	Etxetoa
Jauzarrea	Jauregizarrea
Larroin	Larregoien
Lartezarrea	Larrartezarrea
Lartxea	Larretxea
Maisternea	Maisterrenea
Maiturneko borda	Mariturneko borda
Maiurdineko borda	Mariurdineko borda
Maixtonea	Mariarrastonea
Maixuenea	Marixurienea
Malkornea	Malkorrenea
Mapixteneko borda	Mariperitzeneko borda
Maxenea	Marixenea
Miltzipenea	Migeltxipinea
Mittonea	Migeltonea
Poskonea	Peroskonea
Pudoineko borda	Pordoineneko borda
Sasternea	Sastrenea
Segonea	Serorenea
Turburuko borda	Iturburuko borda
Turriotzea	Iturriotzea
Urrain	Urrarin
Utxubia	Urtsuegia
Xornea	Xorrenea
Zamaillea	Zamargillenea
Zapatilleneko borda	Zapatagilleneko borda

---

[1] Gure iturri nagusiak ondokoak izan ziren:
– Nafarroako Gobernua, Nafarroako Toponimia eta Mapagintza / Toponimia y Cartografía de Navarra (I-LIX), Iruñea.
– Ondarra, F., 1984, «Apeo de Baztan (1726-1727)», CEEN 44, 5-47.

[2] Apezetxea, P. & P. Salaberri Zaratiegi, 2009, Etxalarko etxeen izenak, Etxalarko Udala.

[3] Perurena, P., P. Salaberri Zaratiegi & J. J. Zubiri, 2011, Goizuetako etxeen izenak, Pamiela, Iruñea.

[4] Zaharragoa da, jakina, Elbeteko Lekuederrea.

[5] Iñigo, A., 2008, «Izengoitiak Nafarroako oikonimia historikoan», IKER 21, 281-307.

[6] Euskal Onomastikaren Datutegia (EODA) aipatu nahi nuke hemen. Euskaltzaindiko Onomastika batzordearen lanak biltzen dira EODAn eta horien artean leku-izenak. Leku-izenei dagokienez, halaxe erraten da akademiaren web orrian: «Helburu nagusia da herri, kontzeju, auzo, kale, industrialde, ibai, etxe, baserri, baseliza eta bestelakoen izenak bildu, sailkatu, kokatu, aztertu eta dagokien formak finkatuak agertzea».

Brikolatzen

Paskual Rekalde Irigoien

Iaz, azaroan, Euskaltzaindiak XVII. Jagon jardunaldia egin zuen Baionan; gaia Euskararen oraina eta geroa Ipar Euskal Herrian izan zen. Hitzaldiak eta hizlariak anitz izan ziren, dela politikari (batto), euskaltzain, irakasle, irratietako langile, kazetari, kantari, bertsolari… Baita ikusle andana ere.

Erraten ahal da aski zorrotz ari izan zirela hara hurbildutakoak Ipar Euskal Herriko euskararen oraina zein den eta geroa zein datekeen azaltzen. Mamitsuak eta landutakoak izan ziren, orobat, parte-hartze gehienak.

Deformazio profesionalagatik edo jakin-minagatik, hizkuntzari ere erreparatu nion gutitan izaten baita, batera eta eskuar, horrenbertze ipar euskal herritar euskaldun eta euskaraz alfabetatu. Franko entzun nituen hizlarien ahotan brikolatu, desmartxa, irakaste-molde, numeriko, pleñitu, xifre… Hego Euskal Herriko hiztun anitzendako aski arrotzak, batzuk bederen.

Har dezagun han bildutakoen artean maizenik entzun nuena: brikolatu. Euskalgintzan ari direnak egunero «brikolatzen» ari direla erran ziguten. Frantseseko bricoler-etik hartua, gaztelaniaz bricolar edo hacer bricolaje genuke (RAEn ez da bricolar ageri; bai, ordea, bricolaje). Hiztegi Batuan ere tokia egin dio Akademiak. Nola erran hiztegian ez da ageri [«xitxuketa(n) ari izan» da eman dioten ordaina]. Ereduzko Prosa Gaur-en (EPG) behin ageri da bakarrik, Herria astekarian idatzirik.

Segi dezagun lerroan gibeletik heldu den desmartxa hitzarekin. Frantseseko démarche-tik hartu eta egokitua, hitzaren adieretako bat ‘gestio‘ edo ‘kudeaketa‘ da (adiera horretan entzun nuen barra-barra jardunaldian). Hiztegi Batuan oraino ez du tokirik, bai ordea Nola erran hiztegian. EPGn 39 aldiz bildu da: Herrian 28, Berrian 6 eta liburuetan 5.

Numeriko hitza ere behin baino gehiagotan entzun nuen. Baina ez zenbakiak aipatzeko, gaztelaniazko digital hitzaren ordain modura baizik. Frantseseko numérique-tik hartua, informatika arloan maiz erabiltzen den terminoa da: appareil photo numérique, information numérique… Digital badugu Hiztegi Batuan; ez, ordea, oraingoz numeriko. Nola erran hiztegian eta EPGn ere ageri da. Azken honetan 26 aldiz: 12 liburuetan eta 14 prentsan (eta horietarik gehien-gehienak Herrian). EPGren arabera, Itxaro Bordak Zeruetako erresuma liburuan «kamera numeriko» erabili du.

Eta lerro labur honen muturrean, xifre dugu. Frantseseko chiffre-tik hartutako hitz honek, bertzeak bertze, bi adiera hauek ditu: ‘zifra‘ eta ‘kopurua‘. Hiztegi Batuan ez da ageri (zifra, bai). Nola erran hiztegian erraten da Hiztegi Batuan ez dela bildu (eta zifra dela erabili beharrekoa). EPGn 137 aldiz agertu da, gehien-gehienak Herria astekarian idatziak.

Airean joaki diren usoak bezala harrapatutako hitz hauek goiti-beheiti, jardunaldi hartako hizlarien mintzoa, eskuarki, ez zaie arrotza gertatuko Hegoaldeko hiztunei. Jakin badakigu testuinguruak (eta frantsesa jakiteak, jakina) laguntzen duela, baina ez da ukatzen ahal frantsesetik egokitutako hitz horiek ez direla sobera hedatu Hegoaldera, mugan aduanazainek geldiarazi dituztelakoz nonbait. Alderantzizko bidea errazago egin dute gaztelaniatik zuzenean hartutako hitzek, muga erraz iraganez.

Bitartean, Iparraldeko euskaldunak Hegoaldera hurbiltzeko, Herria astekariak orrialde oso bat erabiltzen du. «Hegoaldean gaindi» sailean biltzen dira egunkarietako berriak, Aguxtin Errotabehere kazetari baigorriarrak emanak. Berri horiek ez daude nafar-lapurteraz edo zubereraz astekariaren gainerako sailak bezala; nagusiki euskara batua da, nafar-lapurteraren ukituarekin. Hegoaldea Iparraldera hurbiltzeko edo Iparraldeko euskaldunek Hegoaldea hobeki ezagutzeko bertze modu bat. Eta alderantzizko bidea noiz eginen dugu guk? Kontrakorik egiten ez den bitartean, brikolatzen segituko dugu.

Hitz batzuen adiera ezezagunen gainean

Paskual Rekalde Irigoien

Berriki txio hau irakurri diot Gorka Bereziartuari (@boligorria):

Egunero hitz erabilgarri bat ikasiko bagenu: gaur ezagutu dut “ezaindu”-ren esanahia euskaltzaindia.net/index.php?opti… Dexente erabiliko dudala uste dut.

Niri ere ezezaguna egin zitzaidan eta hiztegietara jo nuen argibide bila. Gorkak paratutako estekatik (OEH) abiatu eta Euskal Hiztegia, Hiztegi Batua, Elhuyar, 3000 Hiztegia, Labayru, Euskaltzaindiaren Hiztegia… begiratu nituen. Horietan guztietan erraten da mendebaldeko hitza dela, Bizk. markaduna, eta ‘lohitu’, ‘itsustu’ edo ‘desohoratu’ hitzen “sinonimotzat” jotzen da. Sareko datu-baseetan, aldiz, gauza handirik ez: Ereduzko Prosa Gaur EPGn ez dut aurkitu (bai, ordea, “ezain” izenondoa), ezta Lexikoa Atzo eta Gaur LAGen ere. Egile klasikoen artean erabili zen, batik bat XVIII. eta XIX. mendeetan eta zertxobait gutxiago XX.ean.

Ezjakintasun hori aitzakiatzat hartuta, Hiztegi Batuan azterka ibili naiz eta zernahi hitz ezezagun harrapatu dut. Beheko koadrokoak, aldiz, ezagunak dira, baina ez hala ere adiera batzuk.

abendu	1 Hilabete izena. 2 Bizk. ‘mirua’.
agian	1 ‘beharbada, apika’ 2 Ipar. ‘oxala’.
aida	1 ‘behi-idiei eragiteko hitza’ 2 Bizk. ‘berehala’.
ardi	1 ‘animalia’ 2 Bizk. ‘arkakusoa’.
arotz	1 Ipar. eta Naf. ‘errementaria’ 2 Heg. ‘zurgina’.
behatz	1 ‘beheko hatza’ 2 Gip. eta Naf. ‘hatza’ 3 Lap. ‘azazkala’.
belena	1 Naf. ‘arteka, etxartea’ 2 Bizk. ‘ibai zoruko lohia’.
dendari	1 Ipar. eta Naf. ‘jostuna’ 2 Heg. ‘denda-jabea’; ‘dendako langilea’
eri	1 Ipar. eta Naf. ‘hatza’ 2 ‘gaixoa’
gaztigatu	1 ‘abisatu, ohartarazi’ 2 Ipar. ‘zigortu’.
hanka	1 Heg. ‘zangoa, oina’ 2 Ipar. ‘aldaka, mehaka’.
heldu (ad.)	1 ‘iritsi, ailegatu’ 2 Ipar. eta Naf. ‘etorri’ 3 Ipar. ‘gertatu’ 4 ‘lagundu, sorotsi’ 5 ‘umotu, zoritu’ 6 ‘oratu, eutsi’ 7 ‘ausiki, ziztatu’.
ilar	1 Pisum sativum 2 Ipar. eta Naf. ‘babarruna, indaba’.
kaserna	1 Ipar. ‘kuartela’ 2 Gip. ‘txabola’.
legar	1 ‘harri-koskorra’ 2 Ipar. ‘zerga’ 3 Bizk. ‘gatzagia’.
ogi	1 ‘jangaia’ 2 Batez ere Ipar. ‘garia’.
osatu	1 ‘osotasuna eman, oso bihurtu’ 2 Bizk. ‘sendatu’ 3 Naf. eta Zub. ‘zikiratu’.
pandero	1 ‘musika-tresna’ 2 Ipar. ‘pertza’.

Ene iduriko hitz horiek ez dute arazo handirik sortzen. Bai, ordea, hitz horien adiera batzuek. Ezagutu beharrekoak dira (nik hala uste) arotz, dendari, eri, heldu, ogi edo osatu hitzen adiera gehientsuenak; ezagunxeagoak dira ardiren bigarrena (‘arkakuso’) eta legarren lehena (‘harri-koskorra); ezezagunagoak dira agianen bigarrena (‘oxala’), gaztigaturen bigarrena (‘zigortu’) edo ilarren bigarrena (‘babarruna, indaba’). Kasernaren bigarrena (‘txabola’) arrotz egiten da. Nik behinik behin ez nituen ezagutzen abenduren bigarren adiera (‘mirua’), behatzen hirugarrena (‘azazkala’), belenaren bigarrena (‘ibai zoruko lohia’), hankaren bigarrena (‘aldaka’), legarren bigarrena (‘zerga’) eta hirugarrena (‘gatzagia’) eta panderoren bigarrena (‘pertza’). Soberaxko, aukeran.

Hitz eta adiera horiek guztiak eskura baditugu ere, uste dut ez ditugula euskalki markadun adierak maizegi erabiltzen, ez hedapen orokorreko testuetan, ez literaturan, ez irrati-telebistetan… Kontua da, besterik pentsatu izan bada ere, Euskaltzaindiak ez dituela euskalki markadun hitzak baztertu nahi izan, bultzatu baizik. Hara zer erraten den Hiztegi Batuaren Argibideak atalean:

Hainbat hitzen formaren ondoan Bizk., Ipar. eta Naf., Gip…. ikurrak ematen ditugu. Euskalki markaren bat azaltzen duten hitz horiei buruz esan behar da ez dela inondik ere Euskaltzaindiaren asmoa, marka horiek eranstean, horrelako hitzak baztertzea; aitzitik, euskalki hitzok Hiztegi Batuan sartzeak adierazten du Euskaltzaindiak bultzatu egin nahi dituela idazleak hitz horiek erabiltzera —jakinaren gainean eta nori bere senak agintzen dion eran, jakina— horrela euskaldun guztien ondare komuna bihurtuz joan daitezen.

Beraz, Akademiak hitz horiek erabiltzera bultzatzen gaitu «jakinaren gainean eta nori bere senak agintzen dion eran, jakina». Libre gara, beraz, euskara estandarrean eremu edo hiztun kopuru txikiagoko hitzak txertatzeko eta hura aberasteko. Eta horretan ari gara eta anitz aitzinatu da hondar urte hauetan. Baina halako hautua egiten dugunean, barne-barnetik hizkuntza hala ateratzen zaigunean edo bestela idazten ez dakigulako hala idazten dugunean, gertatzen ahal da uste izatea ez dela guk idatzitakoa konprenituko, zailagoa gertatuko zaiola irakurleari, azken finean, markatuegia edo euskara estandar horretatik urrunegi geldituko dela testu sortutakoa edo itzulitakoa. Nire kasuan, “nafarregia edo lapurtarregia” izanen dela.

Fernando Reyk ere kezka erakutsi digu urtarrileko artikuluan, norbaitek erran duelako italieratik itzulitako Hilabete bat Montalbanorekin liburua nafarrerara itzuli duela. Bere hitzak hona ekarriz: «nor den aintzat harturik [idazten du] eta, horregatik, komunikazioa eta ulergarritasuna izanik helburua, garbi [du] euskara aski estandarrean egin behar dela, baina, bestetik, [bere] euskara ez den batean idazteko nolabaiteko deserosotasuna sentitzen [duela]. (…) Egunero aditzen [duen] euskararen oihartzuna dute [bere] testuek».

Akitzeko, erran dezadan gure esku dagoela euskara aberatsa egitea ahoz zein idatziz, Gorkak egin duen bezala, hitz ezezagunak edo ez hain ezagunak ikasiz eta erabiliz edo euskara estandar hori Hiztegi Batuko euskalki markadun hitzekin osatuz. Halabiz!

Zenbaiten “euskalkikeriaz”

Paskual Rekalde Irigoien

Mende laurdena baino gehiago iragan da herria utzi nuenetik. Lehenik, unibertsitatera jo nuen eta gero hirira, lanera. Aski gogoan dut Gasteiza joan berritan bitxiak egiten zitzaizkiela ikaskide gipuzkoar eta bizkaitarrei (ez horrenbertze nafarrei) “behar dut egin”, “nahi dut joan”, “lauretan hogei”, “heldu naiz” (=banoa) edo “egiten ahal dut” modukoak eta zer erranik ez “azkar” (=indartsu), “fite”, “alta”… “Bertze” eta “erran” arruntagoak ziren edo entzunagoak, bederen. Egunak joan egunak etorri eta eginahalari esker, soinean generaman hitz egiteko modu hura aldatuz joan zen, erdialdeko mintzo “arrotz” hartara jo zuen, nolabait errateko.

Urte pare batez Gipuzkoan irakasle ari izan nintzen eta, han ere, lapurteraren eta nafarreraren arteko zubi-hizkera hura bitxi samar egiten zitzaien, arrotz ez errateagatik, irakasle gipuzkoar eta bizkaitarrei eta, zer erranik ez, euskaraz ikasi berria zutenei edo hobetzen ari zirenei. Ikasleekin, jakina, erdialdeko euskara-edo erabili beharra zegoen eta hartan entseatzen ginen.

Irakaskuntza utzi eta itzulpengintzan hasi nintzenean, sorterritik inguruko lankide gehiago ginenez, ez zen batere zaila gertatu etxeko euskara aberastu hura erabiltzea, ahoz behinik behin. Bertzerik zen testuetan erabiltzen genuena, hasmenta hartan zurrun samarra gerora “nafartzen” joan bazen ere. Bertze itzultzaile eta irakasle batzuekin batera Nafarroako Gobernuaren Euskararen Gaitasun Agiriko epaimahaian aritzea egokitu zitzaigun. Ahozko azterketetan berehala nabarmentzen zen nongoak ziren azterketariak eta batzuei ahoa ireki orduko, gainera. Herri hizkeran mintzo ziren leitzarrek, goizuetarrek, bortzerritarrek edo baztandarrek erraz samar pasatzen zuten ahozko proba, eskuarki zuzen mintzo zirelako. Gaur den egunean zorrotzago ibili ohi gara, batik bat euskalkia mintzatu nahi dutenekin, hau da, euskalkiaren izenean euskara batu “euskañoldu” kaxkar eta zabar bat egiten dutenekin, euskalkiko hitz solte batzuk gehituz.

Ezin ukatuzkoa da beti egin direla ahaleginak euskalkia idatzira ekartzeko, euskalkia nolabait “arautzeko”. Idatzian ere gero eta leku handiagoa hartzen hasi zen herri aldizkarietan, festa programetan, herri ekitaldietan… eta txarrena, maiz ahoskatu bezala idatziz. Adibidez, Baztan aldeko herri bateko festa programan agertu ohi diren “asteartia”, “ortzegune”, “ortzileria”, “launbeta”, “igendia” edo “iyendia” (aldi berean “astelehena” paratzen dutenean). “Izal” (= Idiazabal), “Pilereko Amaren ermite”, “Lekauz” (=Lekaroz)… ere antzekoak dira. Are mingarriagoa egiten da Sakanako herri bati buruz idatzita eta letra handitan ikusi dudan hau: “Eskerrik asko guai artekuangatik (herria) eta beste 700 urtetan beietz seittu izeten herri. (…) Beste 700 beyetz. Ginen, ga eta izenen ga.”

Egia errateko, ez dakit zer irabazten dugun “launbeta”, “iyendia”, “beyetz” edo “ga” idatziz, ez bada euskaraz ikasten edo hobetzen ari direnak nahastea. Gainera, iruditzen zait gainerako euskaldunengandik urruntzen garela, hor dugunean euskara batua eta inguruan sortutako “makineria” osoa (hiztegiak, eskuliburuak, atlasak…) eta gaur inolako arazorik ez dagoenean euskalkiko hitzak idatzira ekartzeko (ez dira guti Hiztegi Batuan daudenak).

Era berean, jakina da sare sozialetan anitz jendek ahoskatu bezala idazten duela. Norbera libre da hala idazteko, baina idazteko modu horrek bidea labur du (herriko lagunak, ingurukoak) eta ez luke balioko norberarena ez den hizkera batean ari diren lagunekin solasteko, demagun baztandar bat bizkaitar batekin edo zuberotar batekin. Ez dakit zer erdiesten dugun edo zertan aberasten dugun hizkuntza “itenalkoizu” (egiten ahalko duzu), “fan biu” (joan behar dugu) edo “eingo al deu” (egingo al degu) modukoak idatziz.

Nahasteka

Paskual Rekalde Irigoien

Iruñeko eta Tuterako Artzapez-barrutiaren La Verdad aldizkariak badu Egia izeneko euskarazko saila. Noizean behin artikulu interesgarriak argitaratzen dira, hizkuntza aldetik segurik. Horietako bat da “Aintzineko Santiago bide atzendua” (La Verdad, 2012-11-23). Baztan izengoitipean, egileak erraten digu antzina Arakil ibarrean erromes bidea zegoela, Uharte Arakilgo Zamartzeko Andre Mariaren eliza erromanikoan ez aspaldi egin dituzten indusketetan ikusi ahal izan den bezala. Eta bide horretara bilduko ziratekeela Ultzama, Atetz, Basaburua, Arakil, Sakana eta Burunda aldeko «donekariak» (edo erromesak).

Delako Baztan horrek darabilen nafar euskaran nahastekaturik daude ahozko hizkuntzako hitzak, gaztelaniatik zuzenean euskarara ekarritakoak eta euskara estandarrekoak. Lehenen artean ditugu Baztan aldekoak [aintzineko (antzinako), atzendua, xarmantain (xarmantaren), aixtian (arestian), bordona (pordoia), Jaungoikoain (Jaungoikoaren), abantzu, jendeei, orai (orain) artio, daiena (doana) eta pastu (pasatu)], Sakanako-eta fateko (joateko), Ultzamaldeko batio (bateo) eta Lapurdiko eta Baxenabarreko boztuko (poztuko). Bertzalde, bigarren multzoan sartzen ahal ditugu donekariak [«oraino ere Luzaide eta Orreaga aldean (hala deituak)»] –ez dut hitz horren erreferentzia idatzirik harrapatu sareko hiztegietan–, santulariak [«Seguratik Zalduendora fateko bidea aukeratzen (zutenak)»], palmeroak [«itsasoz bertze aldera doazenak»], romeroak [«erromesak gurean»] eta peregrinok [«Galiziara doazenak»]. Eta, hirugarrenik, indusketa, hilobi, egokiro, bilgune, aterpe, katekesi, hileta… hitz estandarrak.

Aitor dezadan, hasteko, ez ditudala gustuko halako nahastekak, baina, eskuarki, testua erraz irakurtzen da (komunikatzen du) eta ahozko euskaran idatzitako hitz horiek ez dira traba (aski izanen litzateke ahozko forma horien ordez forma idatzi batuak erabiltzea). Orobat, kontuan hartzekoa da egileak beharbada euskara batuan alfabetatu gabeko irakurleak ere izan dituela gogoan eta horregatik erabili dituela ahozkotik hurbilagoko hitz horiek, haiengana hurbildu nahian edo.

Eta honekin guziarekin, zer? Bada, ez dugula idazterakoan inolako beldurrik izan behar, bertzeak bertze, Hiztegi Batuko nola Euskaltzaindiaren Hiztegiko euskalki markadun hitzak gure testuetan erabiltzeko, nire ustez bederen, euskalkiak (bereziki muturrekoak) sobera nahastekatu gabe eta Euskaltzaindiaren Euskalkien erabileraz. Irakaskuntzan, komunikabideetan eta administrazioan izeneko 137. arauan dioena errespetatuz.

e. eta h. markadun hitzik ez Euskaltzaindiaren Hiztegian

Paskual Rekalde Irigoien

Hamabi urte iragan dira Euskaltzaindiak Hiztegi Batuaren lehen idatzaldia argitaratu zuenetik. Liburuxka haren ondotik beste bi ere etorri ziren 2008an eta 2010ean: osotara, 36.000 sarrera eta 6.000 azpisarrera inguru.

Hiztegi horren idatzaldietako zenbait sarreratan e. eta h. markak ageri dira. Ikusita euskarazko anitz hitzek aldaera bat baino gehiago izan dituztela tradizioko testuetan, Akademiak aldaera horietako bat onartu zuen eta gainerakoak baztertu: (erropa* e. arropa; hibai* e. ibai). Bestalde, hainbat hitzi h. zeinua erantsi zien: batetik; erabaki zen hitz batzuk hobestea (beste, urtarril) euskalki marka daramaten hitz batzuen kalte (bertze, ilbeltz), betiere Euskal Herri osoari begira idatzitako testuetan erabiltzekoak baziren, eta bestetik, zigarreta edo partida moduko hitzak hobetsi ziren Hegoaldeko zigarroren edo partiduren aldean.

Adibideez eta adierez hornitutako hiztegia behar genuen eta hutsune hori betetzera etorri da Euskaltzaindiaren Hiztegia. Hiztegi Batuko lehen 20.000 hitzetan oinarritutako lan honetan jadanik ez dugu e. eta h. markarik ikusiko. e. markadun hitzei (edo hitz baztertuei) dagokienez, baztertze-maila leundu da eta erabilera debekatzetik ez gomendatzera pasatu da. Adibidez: hibai iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, hibai-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. ibai]. Bestalde, hitz ez-hobetsiei h. marka kendu zaie eta bere horretan utzi dira, erabilera-adibiderik gabe, bigarren mailakotzat joz. Adibidez: bertze Lap. eta Naf. Bestea.

Jakin badakigu (eta hala aitortzen du Akademiak) Hiztegi Batua plazaratzen joan zen garaian euskara estandarra ez zegoela aski finkatua, ez bederen hiztegiari zegokionez eta, ondorioz, garaiko joerari men eginez, gogortxo jokatu behar izan zuela hitzen onartze eta arbuiatze kontuan, euskal hiztegiaren batasuna ahalik eta arinen lortzeko. Bada, ematen du Akademiak gogortasun hori nolabait ere gozatu nahi izan duela marka horiek ezabatuz.