Euskarazko bikoizketaren historia sentimentala

Asier Larrinaga Larrazabal

Urte batzuk dira euskarazko bikoizketaren historia prestatu nuela, ordura arte inon jaso gabeko datuak eta informazioak protagonisten memoriarekin batera itzal ez zitezen. Oraingo historia hau subjektiboa da zeharo, euskarazko bikoizketak eskaini dizkidan une gozoekin osatua. Iraungitzear susmatzen dudan jarduera baten aldeko deiadarra da, nire lankide Iratxe Goikoetxeak duela hil batzuk zabaldu zuen SOS deia bezalakoa.

Nire lehen gogorapenak Dallas telesailarekin daude lotuta. Ewingdarrek ETB benetako telebista izateko asmoz zetorrela ikusarazi zidaten, eta barre asko eragin, Pamelak «nire anaia» esaten zuen bakoitzean. Dotakon marrazki bizidunak ere asko gustatzen zitzaizkidan. Dena zen zorakeria: Txopinko, gure heroiaren arreba, arrautza-oskoleko burua zeukana; gaiztoei hortzetan jartzen zizkieten tiritak Dotakonen astinaldi baten ostean, eta beste mila gauza. Dotakonen antzera, hasierako garaietakoa da Dragoi bola Z.

Hasiera hartatik hona, hainbat euskaldun-belaunaldik izan dute marrazki bizidun gogoangarriak euskaraz ezagutzeko aukera. Ziur nago Doramon gehienei izan zaiela atsegingarri.

Shin Chan-i buruz nekez esango dugu «atsegingarri», baina ez dago zalantzarik jarraitzaile-andana duela.

Heidi beste hizkuntza batean ezagutu genuen sasoi batekook. Belaunaldi berriek, euskaraz.

Euskaraz, eta luxuzko bikoizketa batean. Ezin dezaket esan barik utzi kareta horretako abestia Miren Aranburuk kantatua dela. Luxua! Tentatuta nago euskarazko bikoizketan entzun daitezkeen beste ahots bikain batzuk aipatzera, Iñaki Beraetxe, Klara Badiola, Xeberri, Nekane Sarobe, Jose Manuel Goikoetxea, Jaione Insausti, Kandiko Uranga, Ana Egileor, Maribel Legarreta, Eduardo Gorriño, Jon Goirizelaia, Iñigo Puignau, Ane Aseginolaza, Joseba Etxebarria, Loinaz Jauregi, Beñat Narbaiza, baina ez diot zerrendari ekingo, denentzako toki falta ez dadin txarto ulertu.

Bikoizleak aipatzea, gainera, ez litzateke bidezkoa izango Begoña Huegun, Kiko Jauregi, Monika Erdozia, Tere Eguskiza eta gainerako bikoizketa-zuzendarientzat. Who doktorea telesail liluragarriaren txatal honetan oso ondo jabe gaitezke zer den zuzendariaren lana. Txatalak lau minutu ditu, baina merezi du.

Txatal horretan, itzultzaile-egokitzailearen lana ez da merezimendu gutxiagokoa. Idoia Gillenea, Maite Eizmendi, Iñaki Zubizarreta, Txaro Idiakez, Jesus Eguskiza “Eguzki”, Leire Lekuona, Bea Zabalondo, Jesus Otzerinjauregi eta gainerako itzultzaile-egokitzaileei esker, zer ondo pasatu dugun! Barre ere egin dugu, Dinamita-rekin, esate baterako.

Bikoizketak mundu osoko berri ere eman digu dokumentalen bitartez. Piztiei buruzkoak ez dira gutxi izan.

Pelikulek bazkalondo eta afalondo gozoak eskaini dizkigute. Batman, zaldun iluna-k, ostera, bihotzerrea emango zion bati baino gehiagori.

Filmak ia hiru ordu irauten du, eta akziotik badu, baina askoz gehiago du erretolikatik eta kalamatrikatik. Filma bikaina izango da —gustuak gustu dira—, baina elkarrizketa kriptikoak bere-bereak ditu, ez euskarazko bikoizketarenak. Beharbada, pelikula hau ez zen euskarara bikoizteko aukerarik egokiena. Imanol Unzurrunzaga gure lankide erretiratuak askotan esaten zuenez, zuhurtasunez hautatu beharko litzateke euskaraz zer film bikoizten diren, ohitura eta zaletasuna sortzeari lehentasuna emanez. Euskarazko bikoizketan, ordea, nik ez dut inolako hizkuntza-politikarik sumatzen, eta Airbag, Año mariano, No controles eta abar, eta abar bikoizteak kontrako efektua eragin du. Dena dela, gai hau hurrengo artikulurako utziko dut, bi edo hiru gauza esan nahi baititut bikoizketa eta azpidazketako politikari buruz.

Natorren berriro, beraz, euskarazko bikoizketak eman digun kalitatezko entretenimendura. Nik esango nuke arlo horretan zientzia-fikzioa dela ikusle euskaldunen artean arrakastarik handiena duen generoa. ETBk eskaintza zabala du; Fringe, mugako zientzia, esate baterako.

Euskaldunok bikoizketan ere agertu dugu gizarte-gaietan abangoardian joan nahi dugula. Hego zoroa (Queer as folk) datorkit burura.

Une honetan, banpiroak eta Banpiroen kronikak direla eta ez direla, mundu osoa dago aztoratuta eta odolgabetu beharrez. Kronika horietako protagonistek euskaraz ere badihardute.

Eta kito! Honaino heldu da historia hau. Hauxe da kontakizunaren azken paragrafoa, baita subjektuaren beraren azkena ere. ETBk ez ei du gehiago bikoiztuko, marrazki bizidunak izan ezik. Ez deritzot nahikoa bikoizketaren industriari eusteko, eta luze gabe hau dena arkeologia izango da.

 

ETBrentzako eredua

Asier Larrinaga Larrazabal

Oso-oso kezkatuta utzi ninduen Deiak 2012.12.09an argitaratu zuen analisiak. EiTBra etortzekoa den zuzendaritza berriak analisian jasotzen diren bezalako ideiak badakartza, euskarazko ikus-entzunezko komunikazioak etorkizun iluna du (lehenengotan «euskarazko ikus-entzunezko komunikazioa amaitutzat eman dezakegu» idatzi dut, baina tremendismoak ez dit ondo funtzionatzen). Badakit lehenago ere plazaratu direla EiTBrentzako proposamenak, gogoetak eta iritziak, baina nik muinagora jo nahi nuke (hori horrela esaterik badago).

Ahalik eta eskematikoen izango naiz, eta ETBz baino ez naiz arituko, hortxe baitago iltzea.

Abiapuntua: Ekimen pribatuaren interesik ezaren aurrean, administrazio publikoak hartu behar du bere gain euskarazko ikus-entzunezko eskaintza.

Nire iritziz, eskaintza horrek lau zutabe izan behar ditu.

1. ETB izango da aginte publikoek euskarazko ikus-entzunezkoen alorrean egotzi zaien erantzukizuna kudeatzeko erabiliko duten bitarteko edo tresna. Oso positiboa litzateke beste bitarteko batzuk ere egotea (Zinema euskaraz egitaraua, telebista lokalak…), baina koordinazioa ETBk egin beharko luke.

2. Euskarazko eskaintza euskaraz eskaini behar da. Telebista euskaraz ikusteko hautua egiten duenarentzat, onartezina eta ernegagarria da ETB1en hainbeste gaztelania entzutea.

3. ETBren euskarazko programazioak orotarikoa izan behar du, genero guztiak eta publiko guztiak biltzen dituena.

4. ETBren euskarazko programazioak ohiturak sortzera jo behar du: ordutegi aldetik, egonkorra izango da; kirolari ez zaio utziko parrilla osoa mendean erabiltzen, eta abar.

Programazio orotariko eta egonkor hori honela osatu behar da, nire iritziz.

1. ETB2ren lekua ukatu barik, gaztelaniazko emisioak ez du euskarazko emisioaren aurrekontua bahituko.

2. ETB2 ez da ETB1en lehiakide izango entretenimenduan.

3. Uko egingo zaie emisio-eskubideetan dirutzak xahutzen dituzten kirol-ekitaldiei: Txapeldunen Liga, Europako liga guztiak, ACB liga, Tourra, Vuelta…

4. Behar-beharrezkoak ditugu zuzeneko magazinak (“Horrelakoa da bizitza”, “Arratsaldero”). Euskarazko telebista bat nahi dugunontzat, gutxiespen eta umiliazio handia da programok aurrekonturik gabe egitea, eta berauen emisioa errekortariek, Danborrada Txikiak edo beste edozein huskeriak baldintzatzea.

5. Behar-beharrezkoak ditugu analisi-programak (“Firin Faran”, “Azpimarra”). Euskarazko telebista bat nahi dugunontzat, gutxiespen eta umiliazio handia da programok betegarri modura erabiltzea.

6. Behar-beharrezkoak dira kalitatezko dokumentalak. Euskarazko telebista bat nahi dugunontzat, gutxiespen eta umiliazio handia da dokumentalen eskaintza erdaldun siestagileengan pentsatuta osatzea.

7. Behar-beharrezkoa da nerabeei zuzendutako eskaintza, berariazko albistegi bat barne. Sektore honentzako programazioa Interneten osatu beharko litzateke.

8. Umeek fikzioa ere nahi dute, marrazki bizidunak bakarrik ez; Disney Channelen arrakasta lekuko.

9. Helduok ere, fikzioa nahi dugu. Barne-produkzioari uko egin barik, fikzioaren eskaintza bikoizketaren bidez osatu beharko litzateke nagusiki.

a) Elkorra da bikoizketa eta azpidazketa kontrajartzen dituen debatea. Biak kontsumitzeko aukera nahi dugu.

b) Bikoizten diren produktuei ahalik eta etekin handiena atera behar zaie. Puntu honetan, gainerakoetan baino garrantzitsuago da lehen aipaturiko koordinazioa. Ez da ulertzen Donostiako Zinemaldirako azpidazten diren filmak ez iristea Zinemaldia bera baino harago. Ez da ulertzen ETBrentzat bikoiztutako produkzioak ez iristea telebista lokaletara. Ez da ulertzen Zinema euskaraz egitarauak argitaratzen dituen DVDak ez egotea bideo-klubetan edo Durangoko Azokan. Bide batez esanda, noizko Filmografia Unibertsala bilduma?

c) Lehenago edo geroago, bikoiztutako produktuek Internetera egingo dute jauzi, eta kontsumo gehiena Internet bitartez gertatuko da; ez telebistan, ez zinemetan. Horrek esan nahi du diru publikoaren inbertsioa ez dela audientzia-datuetan islatuko. Dena dela, badirudi Euskadiko aginte publikoentzat ez litzatekeela oso gauza dramatikoa izango, eitb nahieran lekuko.

d) Euskaldunok fikzio bikoiztua kontsumitzen segituko dugu; euskaraz ez bada, erdaraz. Arlo honetan erdararantz egiten dugun urrats bakoitzak gutxienez urrats bat urruntzen gaitu euskarazko ikus-entzunezkoak kontsumitzeko ohituratik.

10. Euskal gizarteko ekitaldi bereziak (Kontxako bandera, Lau t’erdiko txapelketa, Danborrada, Euskal Herriko itzulia, errekortariak…), orain arte bezala, euskarazko kanal batean nahi ditugu. Garrantzitsuenak, eta programazioa hipotekatzen ez duten heinean, ETB1en; gainerakoak, ETBK-Saten.