Amatxi

Eneko Bidegain 

Ipar Euskal Herri gero eta erdaldunagoan badira euskarazko hitz batzuk, fosil moduan, frantsesezko kontzeptuekin nahasten dituztenak. Horietarik bat da amatxi. Eta horrela, merkatuetan-eta ikusten ditugu salgai: “la confiture d’amatxi”, “le gateau d’amatxi” eta nahi den elikagai oro… denak amatxiren erara. Behin “amatxiren belarritakoak” ere ikusi nituen salgai. Eta ene baitan egin nuen: gure amatxiak belarritako egiten ibiltzen ote ziren? Nik uste bazutela beste antzara ferratzekorik…

Baina ez da hori ene solasaren muina. Funtsean, amatxi hitz horren gibelean, modu tradizionalean edo eskuz egindako produktuez ari direla adierazten digute.

Ene buruari galdetzen diot komunikazio guztia eta oinarrizko hitza frantsesez baldin bada, zergatik gehitzen dioten euskarazko amatxi hori eta ez zuzenean frantsesezko grand-mère jartzen. Ororen buru, amatxi Ipar Euskal Herriko gehienek uler dezaketen hitza da, euskararen transmisioa eten arren, gaur egungo Ipar Euskal Herriko gehiengoaren gurasoen gurasoak euskaldunak bide direlako edo zirelako. Eta horiek amatxi eta aitatxi dira.

Baina penarekin ikusten dut produktuak merkaturatzen dituzten horiek, garai zaharren nostalgia gisa saltzeko baizik ez dutela erabiltzen euskarazko hitza, are gehiago, zaharrak gogora ekartzen dizkigun hitz bat erabiltzen dutela: amatxi. Euskara zaharren kontu bat balitz bezala.

Aldi berean, euskarazko hitz horrekin, alde afektiboa, haurtzaroko goxotasuna eta horrelako sentimenduak zabaldu nahi dituztela iruditzen zait. Ez da oraingoa jarrera euskaltzalerik izan gabe (ere), euskara alor afektibora mugatzeko joera hori. Baina horrekin gogora datozkit hau erraten dutenak: “euskara etxean, etxetik kanpo frantsesa”. Begi bistakoa da, azkenean, logika horrekin euskara ez dela ez kanpoan ez etxean erabiltzen. Baina amatxi eta holako hitzak erabiltzen dira merkatuaren munduan, kolore pixka bat emateko, hurbiltasun seinale bat erakusteko, berotasun bat. Kontua da, Ipar Euskal Herriko hainbatentzat euskaldun izateko ez dela euskara jakite beharrik, euskal kultura bizirik dagoela eta euskaldun izan gaitezkeela, gure mendiak, itsasoa, dantza, pilota eta amatxi hor dauden bitartean.