Jesus Maria Agirre Berezibar
Elite profesionalek espezialitate-hizkerak garatu ohi dituzte, beren adierazpen-beharrei erantzuteko. Espezialitate-hizkerak, nonahi, hizkuntzaren erabilera arruntaz bestelakoak izan ohi dira hainbat puntutan, funtzionalak eta aldi berean sektore jakin baten bereizgarri modukoak. Normalean estilo kultu, trabatu eta hedatu bat bilatu ohi da espezialitateko hizkeran.
Gurean, hizkera administratibo-juridikoari dagokionez, alderoka ibili gara trantsizioa abiatu zenetik. Hasiera batean gaztelaniako eredu espezializatua imitatu genuen nahiko zurrun, molde purista baten edo molde maileguzale baten eskutik. Jokabide hori gehiegizkoa iruditurik, salto egin genuen euskara arruntera, eta esan genezake gaur egun oinarrizko euskara hori dugula abiapuntu, dela erabilera sinpleago dela konplexuago batean, gure espezialitateko hizkeran.
Alabaina, elite profesionalek (gure kasu honetan eragile juridikoak) espezialitate-hizkera (gure kasu honetan euskara juridiko-administratiboa) eratzeko duten eginkizun hori, neurri batean, motz, burutu gabe daukagu oraindik, agian batez ere praktika profesional errealaren faltagatik (hots, inposturagatik, itzultzaileak ari baitira hizkera hori finkatzen, eta ez gehienbat profesionalak).
Ausartzen naiz esatera ezen garabideko hizkuntzek, nola eta, hizkuntza hegemonikoak imitatuz, haiek kopiatuz (mailegatuz edo kalkatuz) garatu dituztela beren espezialitate-hizkerak. Gurean, ordea, oinarrizko hizkeraren ingurumarian gabiltza aspaldion bueltaka, benetan ausartu gabe (anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…) espezialitate-hizkeraren eraketan aurreratzen.
Kontu hau garbi ikus dezakegu lokarri prepositiboen kasuan. Gure tradizio literarioan sistema preopositibo nahiko hedatua eratu zen, hizkuntza erromanikoak kalkatuz. Hor daukagu ETAren saila: “harik eta”, “zeren eta”, “baldin eta”, “baizik eta”, “nahiz eta”, “bai eta”, “ustez eta”, “noiz eta”…. Hor daukagu orobat HALAren saila: “hala nola”, “halatan non”, “halako moldez non”… Hor dugu ere EZEN konjuntiboa. Hor da orobat erlatibo erromanikoa: “zeina”, “non”… Hor dugu bestalde erakuslea, lokarri prepositibo gisa ere erabiltzeko: “era horretara”, “hartarako”…
Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta. Erlatibo erromanikoa onartu beharko genuke erabilgarria ez ezik bultzatu beharrekoa dugula, erlatibo esplikatiboetatik agian espezifikatiboetara ere inoiz pasatuz.
Gaztelaniaz “cuyo”, “con el que”, “entre los cuales”, “con el fin de”, “bajo la condición de”, “con el argumento de que”, “bajo el pretexto de que” eta holakoak ez dira erabiltzen hizkera arruntean, baizik eta maila kultu batean. Guk ere esapide prepositibo kultuak eratu eta finkatu beharko genituzke, prosa juridikorako egokiak. Halako esamoldeak nominalizazio batean oinarritu ohi dira, eta nik proposatzen dut batez ere IZAN aditzaren gerundioaren inguruan eratzea: “asmoa izanik”, “helburua izanik”, “baldintza delarik”, “arrazoia delarik”, “aitzakiatzat hartuz”… Alegia, “kontuan izanik”, “aintzat harturik” eta holakoen bidetik.
Euskara juridiko-administratiboari dagokienez, korritzen duen hizkera bat behar dugu, euskara “korrientea” (haria argi jarraitzekoa), baina beste alde batetik espezialitatekoa, hots, kultoa eta trabatua, eta horretarako beharrezkoa dugu ez bakarrik orain arteko lokarri prepositiboak erabiltzea, baizik eta gainera esapide prepositibo berriak finkatzea.
31 eskutik 